Varkens zijn leuke, intelligente dieren. Je hebt wel wat kennis én ruimte nodig om ze goed te kunnen verzorgen. De volgende vragen helpen je om te bedenken of het houden van varkens bij je past:
- Heb je genoeg ruimte om een groep varkens te houden?
- Heb je een manier om de mest van de dieren kwijt te geraken?
- Weet je welke wettelijke verplichtingen je hebt als je varkens houdt?
- Heb je tijd om dagelijks voor de dieren te zorgen?
- Kan je 10 tot 20 jaar voor de varkens zorgen?
- Kan je ongeveer 42 euro per maand spenderen per varken?
Er is heel wat wetgeving over het houden van varkens. Sowieso moet je als hobbyhouder (dit geldt tot 3 varkens) voldoen aan allerlei regels. Je vindt een overzicht op de site van het Varkensloket. Je moet je bijvoorbeeld laten registreren bij Dierengezondheidszorg Vlaanderen (DGZ). Let op: wil je met de varkens kweken, dan moet je aan extra eisen voldoen.
Varkens kan je kopen bij een fokker of boer. Soms zijn er ook varkens beschikbaar in asielen. Let op, als je een varken uit het buitenland koopt, ook al is dit net over de grens, dan moet hiervoor een gezondheidscertificaat worden opgesteld dat opgemaakt wordt door een inspecterende dierenarts. Dit brengt snel heel wat extra kosten mee.
Koop geen dieren waarvan je de achtergrond niet kent. Je vraagt dus best raad aan een ervaren fokker of een fokvereniging, bijvoorbeeld Steunpunt Levend Erfgoed. Let op de toestand van het varken dat je wil kopen. Koop nooit een dier dat er niet gezond uit ziet. Koop geen te jonge biggen. Je vermijdt veel problemen met hun gedrag en gezondheid als ze bij de zeug kunnen blijven tot ze minimaal 8 weken oud zijn. Als je verwaarloosde dieren tegenkomt, dan meld je dit het beste bij de Inspectiedienst dierenwelzijn.
Een varken kan je transporteren in een vee- of paardentrailer. Hou er rekening mee dat het transport van varkens ook aan bepaalde voorwaarden gebonden is. Heb geduld en laat het dier rustig op- en afstappen om stress te vermijden. Heb je al varkens en wil je een nieuw dier toevoegen, hou dat dier dan een tijd in quarantaine. Mogelijk is dit ook een goed moment om het nieuwe dier te ontwormen. Introduceer het dier daarna geleidelijk en bij voorkeur op nieuw (neutraal) terrein om stress en agressie te voorkomen.
De prijs van een varken is 25 tot 750 euro, afhankelijk van het ras dat je wilt kopen. Let op met gratis aangeboden dieren, de bijkomende dierenartskosten kunnen hoog oplopen.
Een weide en een stal zijn de grootste kosten. Het bouwen van een stal kan sterk variëren in prijs, van een schuilhok met stro van 500 euro, tot een complete gebouwde stal van 2.000 euro. Een weide met een oppervlakte van ongeveer 0,5 hectare huren, kost ongeveer 800 euro per jaar.
De kosten voor stro, het voer en de dierenarts zijn ongeveer 42 euro per varken per maand.
Varkens zijn zeer nieuwsgierige, sociale groepsdieren, die in de natuur grote gebieden bewonen. Hou ze dus nooit alleen en geef ze een ruim hok.
Gezelschap
Varkens zijn groepsdieren die je bij voorkeur in een familiegroep houdt. Hou minimaal twee dieren samen. Mannelijke dieren kunnen gecastreerd worden om het aantal jongen in een groep te beperken. Bargen en zeugen met jongen kan je samenhouden als de dieren voldoende ruimte hebben. Ook kan je ervoor kiezen om meerdere beren samen te huisvesten als er geen zeugen in de buurt zijn. Als er wel zeugen in de buurt zijn, kunnen beren agressief gedrag vertonen, zoals bijten en met de slagtanden dreigen.
Let wel op als je dieren met een verschillende achtergrond samenbrengt. Vooral volwassen varkens kunnen zeer agressief zijn tegenover niet-familieleden. Stal ze eerst een periode naast elkaar, zodat de dieren aan elkaar wennen.
Weide & omheining
Buiten hebben de dieren nood aan een gevarieerde omgeving waarin ze op onderzoek kunnen gaan. Per varken heb je een buitenverblijf met een oppervlakte van minstens 10 m2 nodig. Voorzie zeker ook beschutting voor de dieren. Varkens hebben weinig haar, dus ze moeten de schaduw kunnen opzoeken.
Een goed en stevig hekwerk is noodzakelijk, maar ook een stroomdraad werkt goed. Dat is goedkoop en verplaatsbaar. Op die manier kan je een weide bv. in vier stukken opdelen en de varkens telkens doorschuiven. De net begraasde weide kan dan weer rechtgetrokken worden, want varkens wroeten gegarandeerd een deel van de weide om. Als het even rust krijgt, kan het gras hergroeien. Zo is er altijd vers gras beschikbaar. Een voorwaarde voor de stroomdraad is natuurlijk wel dat er genoeg stroom opstaat. Zodra de varkens doorhebben dat er geen stroom meer op de draad staat, breken ze erdoor.
Stal
Per varken heb je een stal met een oppervlakte van 6m² nodig. Voor een minivarken is een stal met een oppervlakte van 3 m² per dier voldoende. In commerciële omstandigheden gelden wettelijk minima. In de praktijk leidt dit echter tot veel gedrags- en gezondheidsproblemen. Deze problemen kan je als hobbyhouder gemakkelijk voorkomen door aan de natuurlijke behoeften van de varkens te voldoen.
In de stal of het hok hebben de dieren behoefte aan een droge, warme ligplaats. Stro is daarvoor ideaal, best in combinatie met een harde, betonnen ondergrond. Het geeft bovendien ook speelgelegenheid en is geschikt als nestmateriaal. Als je de varkens een strobaal geeft, zullen ze de stal zelf instrooien. Papiersnippers of zagemeel zijn ook mogelijk. Zorg er zeker voor dat de vloer niet glad is. Varkens zijn zindelijke dieren en zullen hun nest niet bevuilen als ze de kans hebben hun behoeften buiten te doen. Het strooisel moet je dus maar af en toe bijvullen en om de 3 maanden verversen.
Varkens zweten niet en zijn dus gevoelig voor hitte. Een goede ventilatie en koeling (bv. een modderbad) zijn zeker nodig bij warm weer. Zeugen, volwassen en opgroeiende varkens voelen zich het best bij een temperatuur tussen 10 en 20 °C.
Varkens in huis houden, zelfs minivarkens, is af te raden. Sowieso moeten ze naar buiten kunnen om hun natuurlijk gedrag te uiten.
Een varken is een alleseter met één maag, net zoals de mens. Het verteringsstelsel lijkt sterk op dat van ons.
Varkens moeten genoeg ruwvoer krijgen (gras, hooi, groenten), aangevuld met fruit en varkensbrokken om de eiwit- en mineralenbehoefte aan te vullen. Let op met brood omdat je hierdoor een calcium-tekort bij je dier kan creëren. Wil je graag brood blijven geven, overleg dan zeker met je dierenarts hoe je je varkens extra calcium kan bijgeven. Varkensvoer voor landbouwvarkens vermijd je best, dat is veel te rijk voor hobbyvarkens. Vermijd ook ander voeder met veel koolhydraten. Let ook op: het is in Europa wettelijk verboden keukenafval aan varkens te voeren. Gedetailleerde voederadviezen voor hobbyvarkens kan je vinden op de website van Levende Have.
Geef niet zomaar alle voeder op één hoop, zeker niet aan drachtige zeugen. Hoe groter de dieren, hoe meer ruimte ze nodig hebben tijdens het voederen. Ruwvoer geef je daarom op meerdere plaatsen tegelijk, zodat alle dieren een kans krijgen om te eten. Geef bij voorkeur ieder dier een eigen emmer.
Varkens zijn grote drinkers. Een pas gespeende big drinkt al meer dan een liter water per dag en dat loopt op tot 8 liter voor opgroeiende dieren en beren. Een drachtige zeug drinkt 15 tot 30 liter per dag. Voor de hygiëne is het beter om de bad- en drinkplaats van elkaar te scheiden en altijd proper drinkwater te voorzien.
Let op als je je varkens in de tuin laat lopen. Er zijn heel wat bloemsoorten (en bollen van hyacinten en narcissen) die giftig zijn voor varkens, en ook aardappel- en tomatenloof zijn gevaarlijk. Hetzelfde geldt voor veel voorkomende tuinplanten zoals taxus, buxus, liguster en rododendron.
Dagelijks
- Verwijder mest en vuile plekken.
- Voeder de varkens.
- Geef proper water.
- Kijk of de dieren er gezond uitzien en zich normaal gedragen.
- Kijk bij biggen zeker goed na of er geen diarree optreedt.
Minstens één keer per week
- Doe een grondige controle van de automatische drinksystemen als je die hebt.
- Controleer of er nog voldoende strooisel is in de stal, en strooi eventueel bij.
- Controleer de afsluiting van de weide en mate van elektriciteit.
- Doe eventueel aan weidebeleid, zoals het verplaatsen van de schrikdraad.
Enkele keren per jaar
- Iedere 3 maanden moet je de stal leeghalen en nieuw stro voorzien.
- Minstens één keer per jaar moet de stal helemaal grondig gereinigd en ontsmet worden. Hoe meer dieren er bij elkaar gehouden worden, hoe vaker dit moet gebeuren. Verwijder op dat moment alle demonteerbare materialen en verwijder al het losse en aangekoekte vuil. Een hogedrukreiniger met een reinigingsmiddel is hiervoor handig. Spoel vuil en inweekmiddel af en zorg dat er geen plassen achterblijven.
Let erop dat ook hobbyvarkens en gezelschapsvarkens kwetsbaar zijn voor de ziektes die landbouwvarkens kunnen treffen. Varkens zijn sterke dieren en worden daarom zelden ziek wanneer ze onder niet-intensieve en semi-natuurlijke omstandigheden gehouden worden. Een aantal ziekten worden wettelijk bestreden en moeten verplicht gemeld worden aan de overheid. Vraag raad aan je dierenarts, die zal ook de melding doen bij de overheid als het nodig is.
De belangrijkste gezondheidsproblemen zijn:
- Voederfouten
Symptomen: platte mest, vermageren of vervetten.
Verkeerd voeren is een van de grootste problemen voor varkens. Ze moeten veel ruwvoer, groenten en gras krijgen.
- Diarree
Symptomen: platte mest, soms bloederig.
Dit kan een gevolg zijn van virale- of bacteriële infecties maar ook van worminfecties of problemen met het voeder. Zeker jonge biggen zijn heel gevoelig voor diarree en kunnen er snel aan overlijden.
- Ademhalingsproblemen
Symptomen: hoesten, niezen, snotneus.
Ademhalingsproblemen worden meestal veroorzaakt door een vuile huisvesting met te veel ammoniak in de lucht en mest. Ook vergroot de kans op ziektes als je veel dieren te dicht op elkaar zet. Een verkoudheid kan onschuldig zijn, maar ook behoorlijk besmettelijk. Als er etter te zien is, het niet snel overgaat, of andere dieren ziek worden, moet je zeker de dierenarts raadplegen. Het is belangrijk dat varkens zich kunnen ingraven in een nest van stro en zich zo tochtvrij kunnen zetten. Varkens met een propere, tochtvrije huisvesting hebben zelden ademhalingsproblemen, ook niet in de winter.
- Wonden, staart- en oorbijten
Oppervlakkige wonden kunnen door de eigenaar behandeld worden. Ernstige wonden moeten door een dierenarts behandeld worden. Let bij een gewond varken goed op dat andere varkens er niet aan beginnen te bijten. Varkens bijten soms in elkaars oren en staart. Dit probleem is vaak een gevolg van slechte huisvesting die niet voldoet aan de behoeftes van de dieren. Ga na hoe je tegemoet kan komen aan de natuurlijke behoeftes van de dieren en voorzie voldoende verrijking.
- Kreupelheid
Symptomen: gekromde rug, ontlasten van één van de poten.
Rust op droog stro is nodig. Klauwverzorging is zeer belangrijk. Als de klauwen te lang of beschadigd zijn, moeten ze worden bijgesneden. Ontstoken klauwen moeten door een dierenarts behandeld worden. Preventie is hierbij belangrijk: zorg voor voldoende bewegingsruimte en een uitloop met verharding zodat de klauwen natuurlijk kunnen afslijten. Een droog hok en een goed lichaamsgewicht zijn ook belangrijk.
- Wormen
Symptomen: lusteloosheid, vermageren zonder verlies aan eetlust, soms met hoesten.
Bespreek ontworming en een ontwormingsschema met je dierenarts. Ook zonder symptomen kan een varken wormen hebben. Laat daarom regelmatig mestonderzoek uitvoeren. De weide uitmesten of van weide veranderen, helpt de wormencyclus te doorbreken.
- Oormijt
Symptomen: schudden met de kop, schuren.
Zeker als varkens buiten lopen, komt er vuil in de oren. De mijten vinden hierin een goede schuilplaats. Oormijten kan je bestrijden met een speciale zalf in de oren, of door een anti-parasitair middel over de huid te gieten.